سالمندی و لزوم توجه ویژه به فیزیوتراپی...
افزایش سن یک سیر نرمال و پدیده ی بایلوژیکی است که همزمان با آن تغییراتی در جسم و روان فرد ایجاد می شود.
سالمندی عموما به زمانی اطلاق می شود که تغییرات حاصل از افزایش سن قابل توجه بوده و بر زندگی شخص تاثیرات متفاوتی می گذارد. این تغییرات گاهی خود را در چهره ، رنگ موها و خلق و خو که به راحتی قابل مشاهده و درک هستند نشان می دهند و گاهی با بروز اختلال در عملکردها و سیستم های داخلی بدن بروز می کنند، که به آسانی قابل مشاهده نبوده و نیاز به نگرش ها و مداخلات تخصصی جهت پیشگیری، تشخیص یا درمان آنهاست.
در بین زوایای مختلف و مرتبط با سالمندی به چند بخش توجه و نیاز بیشتری احساس می شود، مانند: تأمین نیازهای عاطفی و رفاهی، پیشگیری از بروز تغییرات و اختلالات جسمی، و پرداختن به مبحث سلامت روان. نیاز به توضیح نیست که تمامی این بخش ها با همدیگر مرتبط بوده و هر کدام بر دیگری تاثیراتی دارد که می تواند سبب بهبود یا تشدید مشکلات آن حوزه شود.
همانطور که می دانیم برای اختلالات یا بیماری ها در حوزه ی سلامت و درمان، پیشگیری مقدم بر درمان بوده ، و درمان های غیرتهاجمی بر درمان های متکی بر دارو و جراحی ارجحیت دارند. فلذا دولت ها و بخصوص وزارت سلامت کشورها برای بحث سالمندی تمهیدات ویژه در نظر می گیرند و بصورت دقیق و سالانه بحث سالمندی و رشد آن را در جوامع خود دنبال کرده و سیاست های لازم در این بخش را برمبنای آن اتخاذ می کنند.
طبق منابع مستند جمعیت سالمند جهان در سال 2002 حدود 605 میلیون نفر بوده و این تعداد در سال 2025 به حدود یک میلیارد و دویست میلیون نفر خواهد رسید و این رقم در 2050 حدود بیست درصد از کل جمعیت جهان خواهد بود.(1)
این آمار پیام قابل توجهی را همراه خود داشته که متولیان حوزه ی سلامت را دهه های اخیر وادار به ایجاد شاخه های تخصصی در حوزه ی سالمندان کرده است. این هشدار تئوریسین ها و تصمیم گیران دانشگاهی و صنفی فیزیوتراپی را نیز برآن داشت تا شاخه ای تخصصی در این حوزه ایجاد کنند و از سال 2003 سابگروپ رسمی آن در کنفدراسیون جهانی فیزیوتراپی (WCPT) تحت عنوان (IPTOP) ثبت شد .(2)
در یک کنفرانس علمی که توسط مرکز تحقیقات ضایعات مغزی و نخاعی دانشگاه تهران برگزار شد، فیزیوتراپیست دکتر تسوچیا از کشور ژاپن ، که سابقه سی ساله در حوزه ی بازتوانی بیماران آسیب نخاعی در ژاپن را دارا بود ، صحبت های قابل تاملی را ابراز کرده که بخشی از این سخنان بسیار قابل توجه است :" ایران در این سال ها بمانند ژاپن در دهه ی گذشته است که آمار تصادفات و به تبع آن آسیب های نخاعی بالاست. ولی آمار تصادفات و ضایعات نخاعی ما در ژاپن در حال حاضر بسیار کم شده، و این در حالیست که ما با دغدغه ای بزرگ تر به نام سالمندی روبرو شده ایم که در حال حاضر سرگرم پرداختن به مشکلات و کمبود های این حوزه هستیم و تعداد فیزیوتراپیست های موردنیاز ما برای فعالیت در این حوزه پاسخگو نیست".(3)
فیزیوتراپی در بخش پیشگیری ، درمان اختلالات این حوزه و بهبود کیفیت زندگی (QOL)سالمندان نقش اساسی دارد که باید در مطلبی جداگانه به صورت مفصل مورد بحث و بررسی قرار گیرد.(4)
هدف از نگارش این مطلب جلب توجه جدی تصمیم گیران حوزه سلامت و به خصوص فیزیوتراپی به این حوزه است که در سال های نزدیک با ابعاد بسیار گسترده تر این موضوع روبرو خواهند شد و جامعه نیازمند حضور محسوس فیزیوتراپیست هایی است که در این حوزه دانش و صلاحیت تخصصی داشته باشند.
1- کامیونیتی مدیسین/دکتر پارک،ادیشن 23،ص594
2. http://www.wcpt.org/iptop
3. مرکز تحقیقات ضایعات مغزی و نخاعی دانشگاه تهران ، سالن کنفرانس پژوهشکده بازتوانی عصبی، 30 تیرماه 1394
_ژاپن و ایتالیا دو کشوری بوده اند که در سال 2003 بالاترین آمار سالمند رو داشتند، و جالب اینجاست که پس از حدود دوازده سال از اون آماروهشدار، همچنان یکی از دغدغه های حوزه ی سلامت ژاپن بحث فیزیوتراپی سالمندان و کمبودها در این حوزه ست که نشان از ضرورت و توجه ویژه و هرچه سریع تر به بحث فیزیوتراپی سالمندان است.
4.https://www.geriatricspt.org/
این هم توصیف مفهوم عملیات فیزیوتراپی مصوبه ۱۹۹۹ میلادی آخرین ورژن
فیزیوتراپی، خدمتی است که تنها توسط و یا با هدایت و نظارت یک فیزیوتراپیست صورت می گیردوشامل :بررسی ، تشخیص، برنامه ریزی درمانی، مداخله و ارزیابی می باشد.
بررسی(Assessment): شامل معاینه(Examination) انفرادی و گروهی نقص های بالقوه یا بالفعل، محدودیتهای عملکردی، ناتواناییها، یا سایر مشکلاتی که توسط گرفتن تاریخچه، غربالگری و همچنین با استفاده از آزمایشات خاص و اندازه گیری و ارزیابی نتایج معاینات از طریق انالیز آنها در چهارچوب یک فرایند منطقی بالینی می توان به آن پی برد.
تشخیص(Diagnosis): از معاینات و ارزیابی آنها بدست می آید و بیانگر نتیجه حاصل از فرایند منطقی بالینی می باشد. تشخیص ممکن است به صورت نقص حرکتی بیان شود یا شامل دسته های مختلفی از آسیبها، محدودیتهای حرکتی، توانائیها/ ناتوانیها یا سندرمها باشد.
برنامه ریزی(Planning): با تعیین نیاز به مداخله آغاز می شود و معمولا به ایجاد برنامه ای برای مداخله ختم می شود که شامل اهداف نهایی قابل اندازه گیری مورد بحث قرار گرفته با بیمار/ مشتری، خانواده یا فردی که از وی مراقبت می کند، می باشد.
مداخلات(Intervention): انجام می شوند و برای رسیدن به اهداف توافق شده تغییر میابند و میتواند شامل :درمان با دست، بهبود حرکتی، استفاده از وسایل فیزیکی، مکانیکی و الکتریکی-درمانی، آموزش عملکرد، فراهم کردن وسایل کمکی و نحوه استفاده از آنها، راهنمایی و ارایه مشورت به بیمار، مستند سازی، هماهنگی و ارتباطات باشد. مداخلات همچنین ممکن است با هدف پیشگیری از آسیبها، محدودیتهای حرکتی، ناتوانیها یا صدمات صورت گیرند که در این صورت شامل بهبود و حفظ سلامتی، کیفیت زندگی و توانایی در تمام سنین و جمعیتها می باشد.
ارزیابی(Evaluation): مستلزم انجام مجدد آزمایشها با هدف ارزیابی نتایج حاصل می باشد.
فیزیوتراپی (به انگلیسی: physiotherapy) شیوهای از درمان بیماریها و اختلالات عصبی-ماهیچهای-اسکلتی با استفاده از تجهیزات مکانیکی، جریانهای الکتریکی، مانورهای دستی، تمرینات ورزشی و عوامل فیزیکی دیگر است. در این روشها از ورزش، نور، پرتوهای فرابنفش و فروسرخ، گرما و جریان برق استفاده میشود. فیزیوتراپی حیطهای از پزشکی است که هدف آن پیشگیری از بیماریها، درمان، توانبخشی و بالا بردن سطح سلامت میباشد.
واژه فیزیوتراپی از «فیزیو= فیزیولوژیک، جسمانی و طبیعی» و «تراپی=درمان»، ساخته شدهاست. در بعضی از منابع لغت اصلی که کلمه فیزیوتراپی ازآن گرفته شدهاست کلمه physiological therapeutics میباشد. البته مداخلات درمانی در فیزیوتراپی بخش کوچکی از عملیات آن محسوب میگردد. در فیزیوتراپی هدف ارتقای عملکرد جسمانی بدن میباشد البته با توجه به تداخل و ارتباط زیاد سیستمهای بدن درمانهای فیزیوتراپی که توسط فیزیوتراپیست انجام میشود مستقیم یا غیر مستقیم باعث بهبود عملکرد دستگاه فیزیولوژیک نیز میشود مثلاً فیزیوتراپی دستگاه تنفسی موجب بهبود درصد گازهای خون (دی اکسید کربن و اکسیژن) و تغییر میزان اسیدیته خون شده که به نوبه خود میتواند باعث بهبود سطح هشیاری شود.
فیزیوتراپیست در این رشته به عنوان درمانگر شناخته میشود. با توجه به این که فیزیوتراپی درمان فیزیولوژیک و جسمانی بیماریها است کالبدشناسی و حرکتشناسی و فیزیولوژی حرکت از اهمیت بیشتری برخوردار است.
فیزیوتراپی درمانی علمی بر اساس تحصیلات عالی و بالینی با قدمت طولانی میباشد که همزمان با توسعه دانش پزشکی به یکی از ارکان درمان های نوین پزشکی تبدیل شده است.
اصلی ترین هنر و تخصص فیزیوتراپیست توانایی انجام مهارتهای دستی و حرکت درمانی است که در جهت پیشگیری از بسیاری بیماریها و درمان و توانبخشی افراد جامعه بکارگرفته میشود. خواص امواج مختلف مانند امواج صوتی,مغناطیسی,لیزر,شاک ویو,رادیویی و خواص درمانی اب,سرما و گرما بکارگرفته میشوند تا دستیابی به این اهداف اسانتر شود.
اعمال مذکور منحصرا توسط فیزیوتراپیستهای فارغ التحصیل از دانشکده های توانبخشی انجام میشود که اموزشهای علمی را طی کرده و درمانهای بالینی را بخوبی فراگرفته اند.
دیدگاه منحصربه فرد فیزیوتراپیست از بیمار و شناخت ویژه اش از عملکرد و ساختار طبیعی بدن در کنار معاینه و ارزیابی دقیق به وی این توانایی را میدهد تا بیماران را در جهت رسیدن به اهدافی مانند پیشگیری از بیماریها,تطابق افراد با محیط کار,افزایش کیفیت زندگی افراد,کاهش نیاز به برخی جراحیها و درمانهای دارویی طولانی مدت که عوارضی نیز درپی دارند,سوق دهند.
تمامی روشهای درمانی فیزیوتراپی دارای شواهد و پایه علمی و تحقیقاتی بوده و با درمانهایی مثل طب فیزیکی,کایروپراکتیک,طب سنتی,ورزش درمانی و ماساژدرمانی کاملا متفاوت میباشد.
درمان در فیزیوتراپی به طور کلی به سه گروه اصلی تقسیم میشود:
۱- تمرین درمانی: فیزیوتراپیست به وسیله تجویز؛ انجام و آموزش ورزشهای درمانی خاص؛ ماساژ؛ ورزش در آب (آبدرمانی)؛ اقدام به درمان بیمار یا افزایش سطح سلامت میکند.
۲- الکتروتراپی:درمان به وسیله دستگاههای ویژه انجام میشود این دستگاهها معمولاً امواج خاصی را (امواج مایکرو ویو؛ امواج کوتاه رایویی؛ امواج مافوق صوت؛ امواج الکتریکی) که همگی توسط دستگاه به شکل خاصی تولیدشده و تغییر مییابند (مدوله میشوند).
۳- مهارتهای درمان با دست
مهمترین حیطههای فعالیت فیزیوتراپی در پزشکی شامل درمان موارد زیر است: ۱-بیماریهای دستگاه حرکتی (ارتوپدی). ۲-بیماریهای دستگاه قلبی و تنفسی. ۳-بیماریهای دستگاه اعصاب محیطی و مرکزی. ۴-بیماریهای پوستی و سوختگیها. ۵-درد و کنترل درد. ۶-بیماریهای شغلی.