برنامه ورزش درمانی اسکولیوز

در این بخش سعی کرده‌ایم تا نمونه مفیدی از برنامه ورزش درمانی متداول اسکولیوز را گردآوری کنیم که سودمندی آن برای بهبود سلامت ستون فقرات به اثبات رسیده است. به خاطر داشته باشید که برای دریافت برنامه ورزشی جامع‌تر و موثرتر باید با پزشک مجرب و آموزش‌دیده در این زمینه مشورت کنید.

 

گرم کردن چرخشی ستون فقرات

 

صاف بنشینید و بازوها را از آرنج خم کنید و تا سطح شانه بالا بیاورید. چانه را بالا نگه دارید تا قوس پشت گردن حفظ شود. سپس نقطه‌ای را پشت سر تعیین کنید و به آهستگی بالاتنه و گردن را به آن سمت بچرخانید. چرخش در ابتدا باید آهسته باشد تا عضله‌ها تحت کشش قرار بگیرد. به تدریج سرعت را افزایش دهید.

سرد کردن ستون فقرات

 

دراز بکشید و استوانه نگهدارنده ستون فقرات را زیر گردن و قوس کمر قرار دهید، برای تهیه استوانه می‌توانید حوله حمام را از وسط تا کنید، لبه‌های آن را به سمت داخل تا کنید، حوله را لوله کنید و با کش آن را ببندید تا استوانه محکمی به دست بیاید. نگهدارنده استوانه‌ای باید تاحد امکان سفت باشد، بااین حال بسیاری از بیمارانی که گودی کمرشان کم شده است، در ابتدا به سختی این استوانه‌ها را تحمل می‌کنند. در صورت ناراحتی بیمار می‌توان از نگهدارنده نرم‌تر یا با ضخامت کمتر استفاده کرد تا بیمار به تدریج به آنها عادت کند و سپس ضخامت و سفتی را افزایش داد. با بالا بردن زانو حین تمرین می‌توان فشار روی کمر را قدری کاهش داد. 20 دقیقه در این حالت بمانید و سپس استراحت کنید. سرد شدن دیسک حداقل 20 دقیقه زمان می‌برد و ماده ژلاتینی دیسک پس از این مدت به حالت عادی برمی‌گردد.

 

خم کردن مهره‌های گردنی

 

این تمرین عضله‌های فلکسور (خم‌کننده) جلوی گردن را تقویت می‌کند. تعادل مناسب بین قدرت عضله‌های جلوی گردن (فلکسورهای گردنی) و عضله‌های پشت گردن (اکستنسورها یا منبسط کننده‌های گردنی) مانع از بین رفتن قوس مناسب گردن و افزایش قوس و ابتلا به لوردوز می‌شود و حرکت رو به جلوی سر را تسهیل می‌کند.

 

برای انجام این حرکت به پشت دراز بکشید و استوانه فومی یا حوله لوله شده‌ای را زیر گردن بگذارید. نوک انگشتان را روی پیشانی بگذارید و سعی کنید چانه را در مقابل مقاومت انگشتان جمع کنید. سعی کنید سر را حرکت ندهید و بلند نکنید. تمرین‌های ایزومتریک که بدون حرکت و در مقابل مقاومت انجام می‌شود، بیشتر از تمرین‌های ایزوتونیک حرکتی به تقویت عضله‌های مرکزی وضعیتی کمک می‌کند.

کشش مهره‌های گردن

 

این حرکت عضله‌های پشت گردن را تقویت می‌کند. سر و گردن را صاف و رو به جلو نگه دارید و دست‌ها را پشت سر گره کنید. آرنج‌ها باید نزدیک به هم باشد. سپس سعی کنید سر را در مقابل مقاومت دست‌ها عقب ببرید. 5 ثانیه در این حالت بمانید و سپس به حالت اولیه برگردید. سر را رو به جلو و پایین نکشید.

 

کشش مهره‌های کمری

 

این تمرین عضله‌های منبسط‌کننده کمر را به فعالیت وامی‌دارد. دست‌ها را روی زانوها بگذارید و آن‌قدر رو به بالا نگاه کنید تا کمر قوس پیدا کند. سپس زانوها را با انگشتان بالا بکشید یا با کف دست فشار دهید تا قوس کمر بیشتر شود. چانه را حین انجام حرکت بالا نگه دارید. 5 ثانیه در این حالت بمانید.

 

منبسط کردن قفسه سینه

 

هدف از انجام این حرکت بازیابی قوز مهره‌های صدری، کشش عضله‌های لوزی شکل و افزایش ظرفیت ریه‌ها است. ابتدا دست‌ها را بالای سر بگذارید و نفس عمیق بکشید. سپس دست‌ها را حین پایین آوردن به هم فشار دهید و عمل بازدم را انجام دهید. دستها را به دیافراگم، زیر دنده‌ها فشار دهید تا هوا کاملاً خارج شود. سپس همزمان با فشار آوردن به دیافراگم یک نفس عمیق بکشید. پس از پر شدن ریه‌ها ناگهان دست‌ها را بکشید؛ در این مرحله باید منبسط شدن قفسه سینه را هنگام هجوم هوا به داخل ریه‌ها حس کنید. حین انجام حرکت چانه را بالا نگه دارید.

 

این حرکت را می‌توانید با خم شدن به طرف قوس اصلی انجام دهید تا ریه‌ها و عضله‌های تنفسی یک سمت بیشتر از سمت دیگر درگیر شود؛ برای مثال اگر قوس بزرگتر رو به راست است، به سمت راست خم شوید. اگر قوس بزرگ در مهره‌های صدری (بالایی) است، بهتر است حرکت را در حالت ایستاده انجام دهید، چنانچه قوس در مهره‌های کمری (پایین) است، حرکت را در حالت نشسته انجام دهید.

خم شدن به پهلو

 

این حرکت کششی را می‌توان در حالت ایستاده یا نشسته انجام داد. یک دست را روی کمر در جایی بگذارید که قوس اسکولیوز به آن سمت است و دست را به آرامی فشار دهید. از این دست به صورت تکیه‌گاه استفاده کنید و فشار را حین خم شدن بیشتر کنید. در صورت دوگانه بودن قوس اصلی می‌توانید این تمرین را رو به هر دو طرف تکرار کنید. حرکت را 50 تا 100 بار انجام دهید.

 

حرکت نیایشگر

 

این حرکت عضله‌های لوزی شکل بین کتف را تحت کشش قرار می‌دهد. برای انجام این حرکت کف دو دست و آرنج‌ها را مقابل بدن روی هم و در کنار یکدیگر قرار دهید، سپس بازوها را آهسته بلند کنید، در این بین باید انگشتان را رو به و بازوها را مقابل بدن نگه دارید. یک دقیقه در این حالت بمانید.

 

کشش عضله پسواس

 

عضله پسواس از سمت داخلی بالای استخوان ران تا جلو و دو طرف مهره‌های کمری کشیده شده است. این عضله اثر قدرتمندی بر چرخش اصلاحی مهره‌های کمری دارد. این کشش تنها در صورت ابتلا به اسکولیوز مهره‌های کمر انجام می‌شود. اگر قوس کمر به سمت چپ باشد، این حرکت باید رو به راست انجام شود. برای کشش پسواس راست روی زانوی راست قرار بگیرید و پای چپ را مقابل بدن بگذارید. بازوی راست را بلند کنید و بدن را به تدریج رو به جلو خم کنید. اگر انجام این حرکت دشوار بود، می‌توانید زانوی چپ را روی صندلی بگذارید و تمرین را در حالت ایستاده انجام دهید. یک دقیقه در این حالت بمانید.

                                 

اسکولیوز(کجی ستون فقرات) 2

فیزیوتراپی

امروزه از روش های مختلف فیزیوتراپی برای درمان و از بین بردن تاثیرات ناشی از اسکولیوز و نیز بهبود ظاهر بدن بیمار استفاده می شود. فیزیوتراپی می تواند به بیمار کمک کند ظاهر بدن صاف تر و نیز وضعیت تنفسی بهتر داشته باشد. در صورتی که بیمار علاوه بر اسکولیوز دچار مشکلات ستون فقرات باشد، پزشک ممکن است از فیزیوتراپی برای رفع این مشکلات نیز استفاده نماید. اهداف اصلی مورد نظر در روش های درمانی فیزیوتراپی به شرح زیر هستند:

متوقف کردن یا کاهش پیشرفت خمیدگی ایجاد شده در بدن بیمار

 درمان سندرم درد در ستون فقرات

پیش گیری و درمان مشکلات تنفسی

بهبود زیبایی کلی فرد از طریق اصلاح وضعیت بدن

بریس

اسکولیوز(کجی ستون فقرات) 1

اسکولیوز شرایطی است که در آن ستون فقرات به صورت غیرعادی به سمت پهلو (راست یا چپ) خم می شود. خمیدگی ایجاد شده در این شرایط می تواند متوسط تا شدید باشد. هر یک از اجزای ستون فقرات می توانند در نتیجه اسکولیوز خم شوند، اما این مشکل اکثر مواقع در نواحی قفسه سینه (اسکولیوز قفسه سینه) یا ناحیه پایین کمر (اسکولیوز کمری) مشاهده می شود.

اکثر کودکان مبتلا به اسکولیوز برای درمان نیازی به عمل جراحی ندارند و این مشکل به سادگی با استفاده از روش هایی مثل بریس و انجام فعالیت های ورزشی درمان می شود. در صورتی که این مشکل درمان نشده به حال خود رها شود، شرایط ایجاد شده می تواند مشکلات جدی در ناحیه ستون فقرات، سینه، لگن، قلب و ریه به همراه داشته باشد.

انواع اسکولیوز

اسکولیوز (کجی ستون فقرات)

اسکولیوز، انحنای جانبی ستون فقرات است که خود آن میتواند موجب کمر درد شود و یا کمر درد موجب پدید آمدن آن شود. چرا که در اسکولیوز تمام بیومکانیک ستون فقرات و حتی اندامها به هم میریزد وموجب وارد آمدن فسار بیش از حد بر عناصر خاصی میشود. در برخورد با هر موردی از اسکولیوز، اولین و مهمترین تصمیم این است که آیا مهره ها دچار دفورمیتی شده اند (اسکولیوز استراکچرال) یا خیر. اگر مهره ها طبیعی باشند، اسکولیوز معمولا به علت یکی از حالات زیر به وجود می آیند: 

1) جبرانی: ناشی از مشکلات بیومکانیکال در پلویس و اندام تحتانی. برای مثال: دیس فانکشن های ساکروایلیاک و خود پلویس، مشکلات بیومکانیکی اندام تحتانی از قبیل صافی کف پا، افزایش یا کاهش زاویه Ant. Version، افرایش یا کاهش زاویه گردن فمور (NSA)، تیبیا تورشن، افزایش یا کاهش زاویه واروس در تیبیا، ژنو والگوم و واروم و ...از قبیل مواردی هستند که میتوانند بر پوسچر ستون فقرات و ایجاد اسکولیوز موثر باشند.

2) اسپاسم یا کوتاهی عضلانی: گاهی اوقات در اثر اسپاسم محافظتی ناشی از درد یا کوتاهی عضلات ناشی از Bad posture در زمان طولانی میتواند موجب بروز اسکولیوز شود.

3) اسکولیوز ناشی از درد: در کمر دردها و دردهای سیاتیک یک طرفه، و به خصوص فتق دیسک کمری با توجه به نحوه بیرون زدن دیسک، بیمار با خم کردن خود به یک طرف، احساس تسکین درد و راحتی میکند. این پوسچر ضد درد در دراز مدت، موجب بروز اسکولیوز میشود. حتی در مواردیکه فعال شدن یک TP را داریم، گاها بیمار با خم شدن به طرف مقابل، احساس کاهش درد میکند.

4) اسکولیوز ناشی از فلج عضلات: این حالت ناشی از فلج شل عضلات ستون فقرات به ویژه پاراورتبرالها ایجاد میشود. معمولا عارضه ای از پولیومیلیت است.

5) اسکولیوز نورپاتیک: به عنوان عارضه ای از نوروفیبروماتوز، فلج مغزی، اسپاینا بایفیدا، سیرنگومیلی، آتاکسی فریدریش و حالات نوروپاتیک دیده میشود. اختلال در عضلات حمایت کننده ستون فقرات مانند بیماریهای مایوپاتیک نیز نوع دیگری از اسکولیوز است.

6) اسکولیوز ایدیوپاتیک: شایعترین و مهمترین نوع اسکولیوز است. چندین مهره در یک یا دو سطح مجزا گرفتار میشوند. در ناحیه قوس اولیه، کاهش حرکت و دفورمیتی چرخشی مهره ها وجود دارد ( زوائد خاری، به سمت تقعر و بادی مهره ها به سمت تحدب میچرخند). در زیر انحنای اولیه، انحنای ثانویه وجود دارد که متحرک است. دفورمیتی و مشکلات پوسچرال با کاهش ارتفاع تنه همراه است (میتوان با جدولهای انتروپومتری آن را ارزیابی کرد) و اغلب اختلال تنفسی نیز وجود خواهد داشت. در موارد شدید، این حالت ممکن است به معلولیت منجر شود. در مواردی که انحنای اولیه بیش از 80 درجه است، امکان دارد کورپولمونل بروز کند. 

هرگاه اسکولیوز در کودک در حال رشد ایجاد شود، ماهیت آن تمایل به پیشرفت و آسیب پیشرونده دارد. پیش آگهی در این حالت بستگی به سن شروع درگیری، سطح درگیر، اندازه و تعداد قوسهای اولیه و نوع اسکولیوز دارد. وقتی کودک به بلوغ اسکلتی برسد، سیر آسیب و پیشرفت ممکن است متوقف شود، اما گاهی در نتیجه تغییر حالت دیسک و ساب لاکسیشن مهره ای ادامه می یابد. به طور کلی هر چه قوس اولیه در سگمانهای بالاتر و بیمار جوان تر باشد، پیش آگهی بدتر می باشد. استثنای قابل توجه این است که در برخی موارد که اسکولیوز در دوران طفولیت بروز میکند، بهبودی خودبخود شروع و ایجاد میشود.

در 25 درصد موارد اسکولیوز ایدیوپاتیک نوجوانان، سیرنگومیلی وجود دارد. از آنجا که رفع فشار ممکن است، باعث بهبود شود و عدم رفع فشار قبل از سعی در تصحیح یا ثابت کردن به روش جراحی ممکن است به ضایعات نورولوژیک بیانجامد، در تمام موارد بروز اسکولیوز در این گروه سنی، MRI لازم است.

♢ارتباط اسکولیوز و کمر درد

اسکولیوز به طور طبیعی، در ابتدا دردناک نیست. وقتی درد وجود داشته باشد (خصوصا دردی که با مسکن تسکین یابد)، به ویژه در نوجوانان، میتواند نشانه بدخیمی و تومور استخوانی باشد. تغییرات یا بهم ریختگی بیومکانیکی ناشی از اسکولیوز، موجب فشرده شدن یک طرف و کشیده شدن طرف مقابل شود، این حالت به ویژه در حین راه رفتن موجب تخریب مفاصل فاست در سمت تقعر میشود که همین امر میتواند موجب کمر درد شود. به مرور و با تخریب بیشتر این مفاصل و بدشکلی و اسکلروتیک شدن آنها (که در اثر پروسه آرتروز به وجود می آید)، فورامن عصبی باریک شده و موجب فشار روی Nerve root میشود که میتواند باعث بروز درد رادیکولار نیز بشود. ضمنا خود دیسک بین مهره ای در سمت تحدب به دلیل باز بودن فضای بین مهره ای، تمایل به بیرون آمدن و فتق شدن دارد. همین امر هم موجب تخریب مروری یا احتمالا پارگی ناگهانی دیسک در اثر یک فشار ناگهانی میشود که مشکل فتق دیسک نیز اضافه میشود. ضمنا در سمت تقعر به دلیل فشار بیشتر به عضلات احتمال فعال شدن TP عضلات به ویژه کوآدراتوس لومباروم وجود دارد. در سمت تحدب نیز خستگی عضلانی در اثر تمایل برای کار بیشتر در سمت تحدب و کاهش Moment Arm در سمت تقعر اتفاق می افتد، که همین امر موجب خستگی شدید و بروز درد در عضلات سمت تحدب میشود.