گرچه بیماری عروقی به هر علتی باشد ممکن است علائم خاصی داشته باشد، علائم مشترکی کمابیش در همه این بیماری ها دیده میشوند که عبارتند از
* درد
* تغییر رنگ نوک انگشت
* ایجاد زخم در نوک انگشت که خوب نمیشود
* عدم تحمل به سرما
* بیحسی یا احساس گزگز در انگشت
* تورم موضعی در اطراف رگ
برای تشخیص علت بوجود آوردنده اختلال عروقی دست از روش هایی مانند سونوگرافی داپلر، ام آر آی و آنژیوگرافی استفاده میشود
.
مشکلات عروقی دست و انگشتان دست میتوانند باعث مشکلات عدیده ای برای فرد شوند و تشخیص این بیماری ها در بسیاری مواقع با تاخیر صورت میگیرد
بیماری های عروقی دست چه عللی دارند
رگ های دست به پنج علت عمده بیمار میشوند که شامل ضربه، فشار، بسته شدن، تومور و اسپاسم عروقی است. مشکلات عروقی در بیماران مبتلا به دیابت، افزایش فشار خون و نارسایی کلیه و در کسانی که از ابزارهای ویبراتور و لرزاننده استفاده میکنند و در مصرف کنندگان سیگار بیشتر دیده میشود.
مشکلات زیر بطور شایعی موجب بیماری عروقی در دست میشوند
ضربه : گاهی اوقات ضربات نافد دست مثل ورود اجسام تیز موجب آسیب عروق دست میشوند و یا حتی ممکن است ضربات غیر نافذ موجب آسیب به لایه داخلی رگ شده و بدنبال آن با ایجاد لخته در مسیر رگ، جریان خون درون آن دچار مشکل شود
آنوریسم : آنوریسم Aneurysm نوعی ضعیف شدن جدار رگ است که موجب میشود رگ در یک ناحیه مثل بادکنک گشاد و متورم شود. با ایجاد جریان های گردابی در درون این حوضچه های خونی ممکن اس لخته هایی درون آنها تشکیل شده و این لخته ها با رفتن به مویرگ های کوچکتر انگشت موجب اختلال در جریان خون آنها شوند
تغییر شکل های عروقی : گاهی اوقات شریان ها و وریدهای کنار هم دچار اتصال کوتاه میشوند یعنی مسیری فرعی این دو را به هم متصل میکند. به این ترتیب خون شریانی بدون عبور از بافت ها مستقیما به ورید میرود. به این وضعیت شانت میگویند. وقتی جریان خون زیادی بین شریان و ورید شانت Shunt میشود موجب بروز علائمی مانند درد، تعریق زیاد در ناحیه، احساس سنگینی، گرم شدن ناحیه، پرمویی محل و حتی خونریزی خودبخودی در ناحیه میشود.
بیماری یا فنومن رینود : در این وضعیت به علت اسپاسم و تنگ شدن عروق خونی دست و انگشتان، انگشتان احساس سرما کرده و درد کرده و رنگ پریده و سپس کبود و سپس قرمز میشوند. اسپاسم رگ در این بیماری معمولا به علت در معرض قرار گرفتن بیمار در مقابل سرما یا دود سیگار ایجاد میشود
.
در صورتی که اقدامات ذکر شده موثر واقع نشوند پزشک اقدام به جراحی میکنند. مهم ترین اقدامات جراحی در درمان پدیده رینود عبارتند از
سمپاتکتومی Sympathectomy : نوعی جراحی میکروسکوپی یا میکروسرجری است که اعصاب سمپاتیکی را که به عروق رفته و عضلات جدار آن ها را تحریک میکنند به توسط جراح قطع میشود. قطع این اعصاب را میتوان در کف دست و یا در انگشت انجام داد. با قطع این اعصاب عروق گشادتر میشوند
ترمیم آنوریسم Aneurysm repair : آنوریسم در واقع ضعیف شدن و بدنبال آن گشاد شدن موضعی جدار عروق است. این گشادی موضعی میتواند محلی برای تشکیل لخته شده و سپس این لخته میتواند رگ را مسدود کرده و علائم رینود را ایجاد کند. با قرار دادن استنت Stent در درون آنوریسم و یا برداشت آن پیوند یک رگ سالم به جای آن میتوان مشکل را حل کرد
بای پس عروقی Vascular bypass : در این نوع جراحی شریان دیگری به کنار شریان اصلی که مشکل دارد پیوند زده میشود تا بتواند خون را از یک مسیر فرعی به اندام برساند
.
بسیار مهم است که ابتدا به توسط پزشک تشخیص داده شود که آیا مشکل بیمار فقط پدیده رینود است یا مشکلات عروقی دیگری هم وجود دارد. پس از مشخص شدن وضعیت دقیق بیماری بیمار میتواند اقدامات اولیه و مهمی را برای کنترل این وضعیت انجام بدهد مانند
* رعایت بهداشت دشت و مرطوب نگه داشتن آن با کرم های مرطوب کننده
* پوشیدن دستکش
* تنظیم دقیقتر حرارت محیط زندگی
* بیوفیدبک
*عدم استفاده از سیگار
در درمان پدیده رینود داروهایی هم بکار برده میشود که مهمترین آنها عبارتند از
* داروهایی که به مهار کننده های مسیر کلسیم Calcium channel blockers معروفند. این داروها بصورت خوراکی یا موضعی مصرف شده و عضلات جدار عروق را شل میکنند
* داروهای ضد افسردگی Antidepressants هم میتوانند بر روی قطر عروق شریان ها تاثیرگذار باشند
* داروهای ضد انعقادی یا رقیق کننده خون
* مهار کننده های فسفودی استرازPhosphodiesterase inhibitors داروهایی مانند ویاگرا یا سیالیس هستند که میتوانند موجب افزایش قطر عروق خونی شوند
روش دیگر تزریق بوتاکس Botox است که معمولا از آن برای رفع چین و چروک های صورت استفاده میشود. این دارو با شل کردن عضلات صورت است که میتواند چین های آن را کاهش دهد پس همین کار را هم میتواند در مورد عضلات عروق دست هم انجام دهد. تزریق این دارو در دست به توسط پزشک متخصص ممکن است بتواند تا چند ماه مشکلات انگشتان دست بیمار را مرتفع کند
.
دست و انگشتان دست بعضی افراد همیشه سرد است حتی در هوای خوب. گاهی اوقات این سردی همراه با درد انگشتان هم میشود. این افراد همیشه سعی میکنند برای برداشتن اشیاء سرد از فریزر دستکش دست کنند.
گاهی اوقات رنگ انگشتان دست این افراد در هوای سرد کبود یا قرمز میشود. در بعضی از این افراد زخم های دست هم دیرتر خوب میشوند. علت اغلب این ناراحتی ها اختلال در جریان خون دست است.
گرمای دست انسان به علت جریان یافتن خون گرم در آن تامین میشود. خون شریانی به توسط دو سرخرگ به نام های رادیال و اولنار از ساعد به مچ دست و سپس به کف دست و انگشتان میرود. نبض شریان های رادیال و اولنار را میتوان در مچ دست احساس کرد.
در دیواره و جدار تمام شریان های بدن عضلاتی وجود دارد که با انقباض خود میتوانند قطر داخلی آن ها را کم و زیاد کنند. این عضلات تحت کنترل سیستم عصبی سمپاتیک قرار دارند.
بدن انسان با کنترل این عضلات میتواند مقدار خونی را که به هر اندام و هر عضو بدن میرساند تنظیم کند. درست مانند شیر آبی که مقدار آب جریان یافته در لوله هار ا کنترل میکند. شریان های دست هم از این قاعد مستثنی نیستند.
در بعضی بیماری ها انقباض عضلاتی که در جدار شریان های دست هستند یا بیش از حد است و یا طولانی تر از حد لازم باقی میماند. به انقباض عضلات عروق وازوکنستریکشن Vasoconstriction میگویند. در افراد مبتلا به این بیماری ها وقتی دست در مجاورت سرما قرار میگیرد سیستم سمپاتیک تحریک شده و موجب انقباض بیش از حد و طولانی شریان های آن میشود.
وقتی خون به حد کافی به دست و انگشتان آن نرسید آنها سرد و رنگ پریده و سفید میشوند. بعد از چند دقیقه اکسیژن موجود در عروق انگشت کم شده و در نتیجه رنگ خون به کبودی زده و رنگ انگشت کبود میشود.
به این تغییر رنگ به کبودی سیانوز Cyanosis میگویند. وقتی جریان خون دوباره به این انگشتان میرسد رنگ آنها قرمز شده و دردناک میشوند. و بعد از مدتی رنگ انگشت دوباره به حد طبیعی میرسد ولی انگشت ورم کرده و گزگز میکند.
وقتیکه این کاهش جریان خون شدیدتر میشود به علت کاهش شدید اکسیژن در بافت های نوک انگشت زخم هایی در آنها ایجاد میشود که خوب ترمیم نمیابند. بتدریج این زخم ها گسترش یافته و ممکن است نوک انگشت کاملا سیاه شده و فرد قسمتی از انگشت خود را از دست بدهد.
بیماری های بسیاری وجود دارند که این مشکلات را ایجاد میکنند. معروفترین آنها بیماری رینود Raynaud’s است.
گاهی اوقات انگشتان فرد حساسیت زیادی به سرما داشته ولی مشکل وی فقط همین بوده و بیماری عروقی دیگری ندارد. به این وضعیت بیماری رینود Raynaud’s disease یا رینود اولیه میگویند. بیماری رینود بیشتر در دختران نوجوان و زنان جوان دیده میشود. این بیماری تا حدودی ارثی است.
وقتی که فرد بجز حساسیت زیاد به سرما بیماری های عروقی دیگری هم مانند لوپوس یا اسکلرودرمی یا روماتیسم مفصلی دارد به این وضعیت پدیده رینود Raynaud’s phenomenon یا رینود ثانویه میگویند.
بیماری هایی که موجب رینود ثانویه میشوند در واقع بیماری های مستقلی هستند ولی در آنها حساسیت انگشتان به سرما هم وجود دارد. مهمترین این بیماری ها عبارتند از
* لوپوس سیستمیک
* اسکلرودرمی
* روماتیسم مفصلی یا آرتریت روماتوئید
* سندروم شوگرن
* بیماری برگر یا بورگر
اساس درمان این عارضه، انجام حرکات و نرمش های دست و پا است. بالا نگه داشتن و گرم کردن محل هم میتواند به درمان کمک کند.
بهبودی این عارضه کند و زمان بر است و بیمار باید تحت نظر یک فیزیوتراپ خوب بطور مرتب تشویق به انجام حرکات نرمشی شود. معمولا ۴-۲ ماه زمان برای بهبودی مورد نیاز است.
در مواردی که مشکل بیمار با درمان های ذکر شده بهبود نیابد میتوان از تزریق دارو یا عمل جراحی برای تعدیل فعالیت سیستم سمپاتیک دست یا پا استفاده کرد.
این بیماری را باید قبل از اینکه پیشرفت کند زود تشخیص داده و درمان کرد. اصول درمان عبارتند از :
• دارو : پزشک معالج ارتوپد ممکن است از داروهای ضد التهابی و گاهی کورتیکوستروئیدهای خوراکی، داروهای ضد افسردگی، داروهای ضد فشار خون، داروهای ضد تشنج برای درمان بیماری استفاده کند.
• تزریق : گاهی در شروع بیماری ممکن است تزریق داروهای بیحسی موضعی در نزدیکی عصب سمپاتیک اندام مفید باشد.
• بیوفیدبک : با استفاده از روش هایی بیمار یاد میگیرد که خود را ریلاکس کرده و درد را کاهش دهد.
• فیزیوتراپی : انجام نرمش ها و حرکات خاصی برای دست و انگشتان ممکن است در بهبود بیماری بسیار کمک کننده باشد.
•اعمال جراحی : در صورت عدم بهبودی بیمار با روش های ذکر شده انجام اعمال جراحی ممکن است مفید باشد. در یکی از این جراحی ها الکترودهای کوچکی در اطراف ستون فقرات گذاشته شده و به وسیله آنها تحریک های الکتریکی به اعصاب فرستاده میشود.
در روش دیگر لوله های بسیار ظریفی در اطراف ستون فقرات گذاشته میشود که از طریق آنها داروهای ضد درد در نزدیکی اعصاب تزریق میشود.
گاهی اوقات درمان این بیماری بسیار مشکل میشود. در موارد مزمن ممکن است روان درمانی بتواند به بیمار کمک کند
بروز علائم بیماری سه مرحله دارد.
* در مرحله اول که ممکن است سه ماه طول بکشد درد شدید و سوزشی و افزایش حساسیت پوست به لمس بوجود میاید. البته همانطور که گفتیم این بیماری در بسیاری اوقات بدنبال ضرباتی است که به دست وارد میشود.
خود ضربه البته میتواند تولید درد کند ولی در حاصل از این عارضه ماندگارتر و دائمی تر از درد خود ضربه است. بعد از مدتی تمام دست متورم میشود و انگشتان دست خوب خم و راست نمیشوند. بتدریج پوست دست گرم و قرمز میشود. ممکن است رشد موها و ناخن انگشتان دست زیاد شود و معمولاض پوست دست بیشتر عرق میکند.
* در مرحله دوم که حدود ۱۲-۳ ماه طول میکشد تورم دست بیشتر میشود. پوست سرد میشود. ناخن ها شکننده میشوند. خشکی و درد شدیدتر میشود و پوست دست بسیار حساس به لمس میشود.
* مرحله سوم بعد از یکسال ایجاد میشود. در این مرحله پوست دست رنگ پریده، خشک و کشیده و براق میشود. خشکی انگشتان بیشتر میشود. شدت درد کم میشود.
بطور کلی میتوان گفت علائم این عارضه معمولا بعد از گذشت دو ماه از ضربه اندام و یا وقتی که اندام از گچ خارج میشود دیده میشود.
بیمار دچار درد شدید در دست یا پای اندام آسیب دیده میشود. این درد بخصوص هنگام حرکت دادن دست یا پا شدیدتر میشود. دست یا پا متورم و قرمز میشود. چروک های پوستی کم شده و ظاهر براقی در پوست ایجاد میشود.
ناخن ها ظریف و شکننده شده و موی دست یا پا میریزد. حرکت مفاصل انگشتان بشدت محدود شده و خم کردن انگشتان بسیار مشکل میگردد.
تشخیص این عارضه با استفاده از رادیوگرافی ساده داده میشود. در رادیوگرافی، تمام استخوان های دست یا پا بصورت نواحی جداگانه و تکه تکه دچار پوکی استخوان شدید میشوند. اسکن رادیوایزوتوپ هم میتواند به تشخیص این عارضه کمک کند
.
آتروفی سودک Sudeck’s atrophy یا دیستروفی رفلکسی سمپاتیک Reflex sympathetic dystrophy که گاهی به آن آلگودیستروفی Algodystrophy هم میگویند یکی از عوارض آزار دهنده ایست که معمولا بعد از شکستگی، پیچ خوردگی یا دیگر ضربات به اندام بوجود میاید.
این عارضه خود را بصورت درد، تورم و خشکی مفصلی در دست یا پای اندام آسیب دیده نشان میدهد ( مقصود از دست یا پا قسمت بعد از مچ است نه کل اندام فوقانی یا تحتانی). علت اصلی این عارضه شناخته شده نیست ولی به نظر میرسد وقوع آن با تغییراتی در تنظیمات سیستم اعصاب سمپاتیک همراه است.
آتروفی سودک یا کازالژی چگونه ایجاد میشود
علت اصلی این عارضه مشخص نیست ولی بر اساس یک تئوری رایج، علائم به علت افزایش فعالیت اعصاب سمپاتیک بوجود میایند ( اعصاب سمپاتیک دسته ای از اعصاب غیر ارادی بدن هستند که روی فعالیت سیستم عروقی بدن تاثیر گذارند).
این بیماری اغلب بدنبال ضرباتی که به اندام وارد میشود ( ضربات ممکن است ایجاد شکستگی یا دررفتگی یا پیچ خوردگی بکنند.
به زبان دیگر بسیاری از موارد این عارضه بدنبال شکسته شدن یا دررفتگی یا پیچ خوردن اندام ایجاد میشود) یا بدنبال اعمال جراحی دیده میشود. البته گاهی بدنبال تحت فشار قرار گرفتن اعصاب، عفونت، سرطان، ضایعات گردنی، سکته مغزی یا قلبی هم بوجود میاید
.
کنتراکچر دوپویترن معمولاً بتدریج و در عرض چند سال پیشرفت میکند ولی مشکلی برای دست ایجاد نمیکند.
در موارد خفیف میتوان از تزریق کورتیکوستروئید در داخل توده ها برای کاهش درد و جلوگیری از پیشرفت بیماری استفاده کرد. اگر شدت خم شدن انگشتان به حدی باشد که بیمار در انجام فعالیت های روزمره اش با مشکل جدی مواجه شود ممکن است پزشک معالج تصمیم به درمان جراحی بیمار بگیرد. معمولا وقتی بیمار نتواند کف دست خود را بر روی یک سطح صاف بگذارد میتوان تصمیم به انجام عمل جراحی گرفت.
عمل جراحی معمولاً بصورت برداشتن بافت کلفت شده کف دست است. گاهی ممکن است نیاز به پیوند پوست هم پیدا شود. از عوارض احتمالی جراحی، آسیب عصبی یا عروقی دست یا عفونت است. عارضه احتمالی دیگر جراحی خشکی انگشت است.
بعد از جراحی تا مدتی ممکن است دست متورم باشد. در این مدت باید دست را بالا نگه داشته و به آرامی انگشتان دست را حرکت داد. انجام حرکاتی برای دست و انگشتان با کمک فیزیوتراپ و برای افزایش دامنه حرکات انگشتان و تقویت عضلات حرکت دهنده انگشتان بعد از عمل جراحی ضروری است.
بعد از جراحی معمولا دست بیمار تا شش هفته در یک اسپلینت میماند تا از برگشت بیماری جلوگیری کند و بعد از آنهم بیمار باید تا شش ماه اسپلینت را شبها ببندد. در حدود ۲۰ درصد از بیماران ممکن است بعد از مدتی بیماری عود کند که در این حال ممکن است انجام عمل جراحی مجدد مورد نیاز باشد
.
شروع کنتراکچر دوپویترن بسیار آرام و تدریجی است. بتدریج یک یا چند برجستگی سفت کوچک و دردناک در کف دست بوجود میاید ولی کم کم درد این توده ها از بین میرود.
ممکن است بتدریج نوارهای کلفت و سفتی در پوست کف دست و انگشتان هم ایجاد و لمس شود. کم کم یک یا چند انگشت دست خم شده و در همان حال باقی میمانند. این اتفاق بیشتر در انگشتان کوچک و حلقه بوجود میاید. این بیماری در مراحل پیشرفته دردناک نیست.
گاهی اوقات در پوست کف پا یا آلت تناسلی مردان نیز این بیماری بوجود میاید
.
