درمان اسکولیوز یا انحراف ستون فقرات با فیزیوتراپی

اسکولیوز شرایطی است که در آن ستون فقرات به صورت غیرعادی به سمت پهلو (راست یا چپ) خم می شود. خمیدگی ایجاد شده در این شرایط می تواند متوسط تا شدید باشد. هر یک از اجزای ستون فقرات می توانند در نتیجه اسکولیوز خم شوند، اما این مشکل اکثر مواقع در نواحی قفسه سینه (اسکولیوز قفسه سینه) یا ناحیه پایین کمر (اسکولیوز کمری) مشاهده می شود.

اکثر کودکان مبتلا به اسکولیوز برای درمان نیازی به عمل جراحی ندارند و این مشکل به سادگی با استفاده از روش هایی مثل بریس و انجام فعالیت های ورزشی درمان می شود. در صورتی که این مشکل درمان نشده به حال خود رها شود، شرایط ایجاد شده می تواند مشکلات جدی در ناحیه ستون فقرات، سینه، لگن، قلب و ریه به همراه داشته باشد.

انواع اسکولیوز

انواع اصلی اسکولیوز به شرح زیر هستند:

اسکولیوز غیر ساختاری (اسکولیوز عملکردی یا وضعیتی)

در این حالت، ساختار کمر (ستون فقرات) بیمار عادی است، اما به خاطر سایر شرایط همچون تفاوت در طول پا یا اسپاسم عضله در کمر، پشت بیمار دارای انحنا و خمیدگی به نظر می رسد. این انحنا معمولاً خفیف است و در صورت خم شدن فرد به طرف دیگر یا به جلو، از بین می رود.

اسکولیوز ساختاری

در این موارد، انحنای ایجاد شده در ناحیه کمر ثابت است و با تغییر در وضعیت بدن بیمار اصلاح نمی شود. این نوع اسکولیوز دارای انواع اصلی به شرح زیر است:

ایدیوپاتیک: به معنی این است که دلیل ایجاد بیماری ناشناخته است. بیش از ۸ مورد از هر ۱۰ مورد اسکولیوز، ایدیوپاتیک می باشد.

عصبی عضلانی: این شرایط به معنی این است که انحنا در نتیجه شرایطی که بر وضعیت عضلات یا اعصاب در ناحیه کمر تاثیر گذاشته، ایجاد شده است. برای مثال، در بعضی موارد این مشکل می تواند در نتیجه دیستروفی عضلانی، فلج اطفال، فلج مغزی، یا نوروفیبروماتوز در افراد مشاهده شود. به هر حال، هر یک از این شرایط دارای علائم و مشکلات دیگر (به غیر از اسکولیوز) نیز هستند. در حدود ۱ مورد از هر ۱۰ مورد ابتلا به اسکولیوز، عصبی عضلانی می باشد.

استخوانی: این شرایط به معنی ایجاد مشکل در نتیجه مشکلات استخوانی است.

مادرزادی: به معنی این است که ستون فقرات فرد در هنگام رشد وی در رحم مادر به نحو مناسب تشکیل نشده است. این شرایط در هر ۱ مورد از ۱۰ مورد ابتلا به اسکولیوز در بین افراد مشاهده می شود.

علائم و نشانه ها

علائم اسکولیوز در کودکان به شرح زیر است:

شانه ها ممکن است ارتفاع یکسان نداشته باشند و یکی از آنها بالاتر از دیگری قرار گیرد.

سر در ناحیه مرکز بدن و بالای لگن قرار نمی گیرد.

 قفسه سینه متقارن نیست و دنده ها ممکن است ارتفاع های متفاوت داشته باشند.

تیغه یکی از شانه ها بالاتر و برجسته تر از تیغه شانه دیگر به نظر می رسد.

یکی از دو طرف باسن برجسته تر از طرف دیگر می شود.

لباس های فرد در هنگام پوشیدن به نحو صحیح بر روی بدن قرار نمی گیرد.

بدن بیمار ممکن است به یک طرف خم شود.

طول پاهای فرد ممکن است غیر متقارن و نامساوی شود.

علائم و نشانه های اسکولیوز در نوزادان به شرح زیر است:

ایجاد برآمدگی در یک طرف سینه

نوزاد ممکن است بطور مداوم به یک طرف خم شود.

در موارد شدیدتر، این مشکل می تواند باعث وارد شدن آسیب به قلب و ریه ها شود و به این ترتیب بیمار با تنگی نفس و درد در ناحیه سینه مواجه می شود. بعضی از انواع اسکولیوز همچنین می توانند درد در ناحیه کمر را به همراه داشته باشند. به هر حال توجه داشته باشید اکثر موارد اسکولیوز برای بیمار دردناک نیستند.

تشخیص

اسکولیوز اغلب در هنگام خم شدن فرد به جلو قابل مشاهده است. در این شرایط یک برآمدگی در ناحیه کمر (ستون فقرات) در هنگام خم شدن فرد به جلو ایجاد می شود. در صورتی که پزشک عمومی ابتلای فرد به اسکولیوز را تشخیص دهد، معمولاً بیمار را به یک پزشک متخصص معرفی می کند.

گاهی اوقات برای تشخیص زاویه انحنای ایجاد شده در کمر بیمار از عکس برداری رادیولوژی استفاده می شود. عکس رادیولوژی می تواند اطلاعات مناسب درباره شدت شرایط ایجاد شده و احتمال تشدید مشکل را در اختیار پزشک قرار دهد. علاوه بر این پزشک ممکن است از سایر تصویر برداری ها (مثل اسکن ام آر آی یا سی تی اسکن کمر) نیز در صورت نیاز استفاده نماید.

راه ها و روش های درمان

فیزیوتراپی

امروزه از روش های مختلف فیزیوتراپی برای درمان و از بین بردن تاثیرات ناشی از اسکولیوز و نیز بهبود ظاهر بدن بیمار استفاده می شود. فیزیوتراپی می تواند به بیمار کمک کند ظاهر بدن صاف تر و نیز وضعیت تنفسی بهتر داشته باشد. در صورتی که بیمار علاوه بر اسکولیوز دچار مشکلات ستون فقرات باشد، پزشک ممکن است از فیزیوتراپی برای رفع این مشکلات نیز استفاده نماید. اهداف اصلی مورد نظر در روش های درمانی فیزیوتراپی به شرح زیر هستند:

متوقف کردن یا کاهش پیشرفت خمیدگی ایجاد شده در بدن بیمار

 درمان سندرم درد در ستون فقرات

پیش گیری و درمان مشکلات تنفسی

بهبود زیبایی کلی فرد از طریق اصلاح وضعیت بدن

بریس

معمولاً متخصصین فیزیوتراپی از بریس برای پیش گیری از پیشرفت انحنای ۲۰ تا ۲۵ درجه در ستون فقرات استفاده می کنند و استفاده از بریس در مواردی که انحنای ایجاد شده بیشتر از ۴۰ درجه است، امکان پذیر نیست. در این شرایط بیمار می بایست وضعیت پیشرفت انحنای کمر خود را تحت کنترل داشته و این شرایط در طول مدت رشد کودک از اهمیت خاص برخوردار است.

نتایج این روش درمانی بستگی زیاد به طول مدت استفاده از بریس، نوع بریس، و شدت انحنای ایجاد شده در بدن بیمار دارد. اولین نوع بریس که بریس کامل تورسو است، در اصطلاح بریس میلواکی نامیده می شود و تا ده سال پیش، یک روش درمان استاندارد برای موارد ابتلا به اسکولیوز بوده است. از این بریس هنوز برای درمان انحنای زیاد ایجاد شده در بدن بیماران در نتیجه اسکولیوز استفاده می شود.

این نوع بریس یک میله پهن مسطح در جلو و دو میله کوچکتر در پشت دارد. این میله ها به یک حلقه در اطراف گردن متصل هستند که دارای محل استراحت برای چانه و پشت سر می باشند. در بهترین حالت، دستیابی به نتایج مناسب هنگامی ایجاد می شود که بیمار بر روی سینه خود در هنگام پوشیدن بریس دراز بکشد. بعضی محققان پیشنهاد می کنند افزایش کشش بند های سینه نیز می تواند سودمندی استفاده از این نوع بریس ها را افزایش دهد. این نوع بریس ها همچنین به صورت منظم با توجه به مقدار رشد بدن بیمار تنظیم می شوند. لازم است بریس برای مدت ۲۳ ساعت در طول شبانه روز توسط بیمار استفاده شود و فقط در هنگام حمام کردن و انجام فعالیت های ورزشی از بدن در آورده شود.

دومین نوع بریس، ارتوزهای توراکلومبار (TLSO) هستند. این بریس ها به صورت قالبی ساخته می شوند و در زیر بغل بیمار قرار گرفته و می توانند به پوست بیمار بسیار نزدیک باشند. به این ترتیب پوشیدن این نوع بریس ها در زیر لباس بیمار مشخص نیست. این نوع بریس ها برای انحنای ایجاد شده در ناحیه میانی کمر و پایین آن استفاده می شود. هر چه مدت زمان پوشیدن این بریس ها کمتر باشد، ریسک پیشرفت انحنای ایجاد شده در کمر بیمار بیشتر خواهد بود.

برای کودکانی که نیاز به بریس دارند، یک برنامه حرکتی می تواند به بهبود وضعیت، پذیرش روش درمان، و حفظ وضعیت عضلات در سطح مناسب، به نحوی که در طول دوره بعد از برداشتن بریس، فعالیت بیمار ساده تر باشد، کمک موثر نماید. به این ترتیب، تمرین های حرکتی و برنامه فیزیوتراپی مناسب، نقش با اهمیت در حفظ یا دستیابی به اهداف زیر خواهد داشت:

حرکت دادن سینه

 وضعیت تنفسی مناسب: تمرین های حرکتی ایروبیک می توانند به بهبود یا پیش گیری از نقص و اشکالات احتمالی در عملکرد ریه کمک موثر نماید.

تقویت عضله (به خصوص در ارتباط با عضلات ناحیه شکم)

انعطاف پذیری ستون فقرات: بیمارانی که تمرین های حرکتی مناسب برای بهبود انعطاف پذیری در هنگام استفاده از بریس انجام می دهند، احتمالاً با بهبود بیشتر انحنای ایجاد شده و کاهش خمیدگی ستون فقرات خود مواجه می شوند.

بهبود وضعیت بدن: تمرین های حرکتی برای قرار دادن بدن در وضعیت مناسب (به خصوص در جلوی آینه) نقش با اهمیت در هر برنامه فیزیوتراپی دارد. بیمارانی که به انحنای ایجاد شده در ستون فقرات عادت نمایند، ممکن است هنگامی که برای اولین بار وضعیت ستون فقرات خود را اصلاح می نمایند، ممکن است احساس خمیدگی در بدن خود داشته باشند. به همین خاطر تمرین کردن در برابر آینه می تواند وضعیت واقعی بدن را برای بیمار مشخص نماید.

علاوه بر این بیماران می بایست آموزش های لازم را درباره نحوه انجام فعالیت های روزانه در هنگام پوشیدن بریس، دریافت کنند.

علاوه بر پوشیدن بریس و انجام تمرین های فیزیوتراپی، برخی روش های درمانی دیگر نیز وجود دارند که می توانند به کاهش انحنای ایجاد شده در ستون فقرات و نیز از بین بردن درد احتمالی بیمار در ناحیه کمر، کمک موثر نمایند. این روش ها به شرح زیر هستند:

 ماساژ و درمان دستی

گرما و سرما درمانی

امواج مافوق صوت

  الکترو درمانی

 لیزر درمانی

ورزش و حرکات اصلاحی

فیزیوتراپی اسکولیوز و برنامه توانی بخشی آن دارای نقش با اهمیت در درمان این مشکل می باشد. بطور قدیمی، اکثر جراحان اعتقاد داشتند روش های فیزیوتراپی در مورد اسکولیوز جواب نمی دهد. این تصور درباره روش های عمومی فیزیوتراپی و تمرین های حرکتی مورد استفاده برای متوقف کردن اسکولیوز ایدیوپاتیک صحیح است، ولی در بقیه موارد روش های فیزیوتراپی مفید می باشد. به هر حال، پیشرفت در برنامه های خاص مورد استفاده برای درمان این مشکل، توانسته یک نقش جدید در رویکردهای توان بخشی در حوزه درمان اسکولیوز ایجاد نماید. در ادامه بعضی از برنامه های حرکتی سودمند برای موارد ابتلا به اسکولیوز توضیح داده شده است.

۱- حرکت تیلت لگنی

به پشت دراز کشیده و زانوی خود را خم نمایید. در این حالت کف پاهای شما باید بر روی زمین قرار داشته باشد. کمر خود را سفت کرده و عضلات شکم و باسن را بر روی زمین صاف کنید. این وضعیت را برای ۵ ثانیه حفظ کرده و بطور عادی تنفس نمایید. این وضعیت را ۱۰ بار در هر حرکت و این حرکت را  ۲ مرتبه انجام دهید. این تمرین باید یک بار در روز انجام شود.

۲- حرکت گربه- شتر

بر روی دست ها و زانوها قرار گرفته و شکم خود را سفت کنید. در این حالت سر شما باید صاف و در راستای بدن باشد (شکل ۱). یک نفس عمیق کشیده و بخش پایین ستون فقرات خود را بلند کنید. به این ترتیب پشت شما خم شده و گردن ریلکس می شود (شکل ۲). با خارج کردن نفس از سینه، ناحیه پایین ستون فقرات به سمت زمین حرکت می کند و کمی رو به بالا به نظر می رسد. در حالتی که عضلات شکمی خود را سفت نگه داشته اید، به موقعیت اولیه باز گردید. این وضعیت را ۱۰ بار در هر حرکت و این حرکت را  ۲ مرتبه انجام دهید. این تمرین باید یک بار در روز انجام شود.

۳- حرکت پرس شکمی با دو پا

به روی پشت با زانوهای خم دراز کشیده و کف پای خود را بر روی زمین قرار دهید (شکل ۱). در این حالت ناحیه کمر می بایست در حالت عادی قرار گرفته باشد. پاهای خود را یک به یک از زمین بلند کنید و به صورتی بگیرید که زانوها و ران ها با یکدیگر زاویه ۹۰ درجه پیدا کند (شکل ۲ و ۳). دست های خود را بر روی زانوها به صورتی فشار دهید که زانوها به سمت دست ها کشیده شده و عضلات شکمی درگیر شوند (شکل ۴). دست های خود را صاف نگه دارید! این وضعیت را به مدت سه بار نفس کشیدن عمیق حفظ نمایید. این وضعیت را ۱۰ بار در هر حرکت و این حرکت را  ۲ مرتبه انجام دهید. این تمرین باید یک بار در روز انجام شود.

۴- حرکت حفظ تعادل با یک پا (در صورت امکان، این حرکت را در جلوی آینه انجام دهید تا به این ترتیب از صاف بودن ستون فقرات خود مطمئن گردید)

با چشمان باز، یکی از زانوهای خود را بالا آورده و خم نمایید. در این حالت می بایست تعادل بدن بر روی یک پا حفظ شود. در ابتدا می توان از دست ها برای حفظ تعادل استفاده کرد. برای مثل می توان دست ها را به پشت یک صندلی، میز، یا بر روی دیوار قرار داد. با افزایش توانایی حفظ تعادل، دست خود را بر روی تکیه گاه قرار نداده و در کنار بدن نگه دارید. در ادامه می توانید با قرار دادن دست ها به صورت ضرب دری بر روی سینه یا بستن چشم ها حرکت را دشوار تر نمایید. این وضعیت را برای ۱۰ تا ۲۰ ثانیه حفظ کرده و سپس با پای مقابل تکرار نمایید. این حرکت را ۵ بار و برای یک مرتبه تکرار کنید. این حرکت می بایست یک بار در روز انجام شود.

۵- حرکت قوری چای (در صورت امکان حرکت را در جلوی آینه انجام دهید تا از قرارگیری مناسب ستون فقرات خود مطمئن گردید)

خم شدن به چپ

بر روی زانوهای خود بنشینید. دست چپ خود را بر روی شانه چپ و دست راست خود را بر روی زمین قرار دهید. به سمت باسن راست خود به صورتی خم شوید که احساس کشیدگی در سمت راست کمر خود داشته باشید. این وضعیت را برای ۲۰ ثانیه حفظ کرده و ۵ بار تکرار نمایید.

خم شدن به راست

بر روی زانوهای خود بنشینید. دست راست خود را بر روی شانه راست و دست چپ خود را بر روی زمین قرار دهید. به سمت باسن چپ خود به صورتی خم شوید که احساس کشیدگی در سمت چپ کمر خود داشته باشید. این وضعیت را برای ۲۰ ثانیه حفظ کرده و ۵ بار تکرار نمایید.

۶- حرکت خم شدن به پهلو

خم شدن به چپ

دست چپ خود را بر روی دیوار قرار داده و لگن خود را به سمت چپ خم نمایید.

خم شدن به راست

دست راست خود را بر روی دیوار قرار داده و لگن خود را به سمت راست خم نمایید.

در کنار دیوار قرار گرفته و دست خود را در حالت خم بر روی دیوار بگذارید. دست دیگر شما می بایست مطابق تصویر در کنار بدن قرار داشته باشد. به سمت دیوار با حرکت دادن ناحیه لگن (و نه شانه ها) بدن خود را خم نمایید. انجام این کار می تواند باعث حرکت انتقالی در ناحیه لگن شود. این وضعیت را ۱۰ بار در هر حرکت و این حرکت را  ۲ مرتبه انجام دهید. این تمرین باید یک بار در روز انجام شود.

منبع:
کلینیک فیزیوتراپی کارا فیزیوتراپیست حمید روحانی