کمر درد(علل و درمانها)
کمردرد
(به انگلیسی: Low Back Pain) مشکل و شکایت شایعی است که بسیاری از افراد در طول زندگی با آن روبرو می‌شوند. آمار نشان می‌دهد که ۸۰٪ از افراد در دوران زندگی خود حداقل یک مرتبه به علت کمردرد به پزشک مراجعه کرده‌اند.[۱] اگرچه علت کمردرد در بسیاری از بیماران ازطریق شکایت بیمار، آزمونهای بالینی و آزمایشگاهی و همچنین بخش تصویر برداری پزشکی قابل شناسایی است، ولی به دلیل شایع بودن دردهای ناحیه کمر و عوامل مختلفی که در ایجاد آن نقش دارند، تشخیص علت اصلی به وجود آورنده کمردرد مشکل است.
در ستون فقرات، درصورت ضایعه و درگیرشدن عناصر حساس به درد همانند ماهیچه‌ها وتاندون آنها، رباط‌ها، فاسیا، مفاصل بین مهره‌ای پشتی (مفاصل فاست یا آپوفیزیال)،اعصاب نخاعی و ریشه‌های آنها، عروق خونی و طناب نخاعی به هر دلیلی، احتمال ایجاد درد وجود دارد که ممکن است در همان ناحیه و یا نقاط دورتری به شکل دردهای تیرکشنده احساس گردند.
ستون فقرات
ستون فقرات شامل ۳۳ مهره است:
- هفت مهره گردنی
- دوازده مهره پشتی
- پنج مهره کمری
- پنج مهره خاجی که در افراد بالغ به یکدیگر چسبیده و استخوان خاجی یا ساکروم را به وجود آورده‌اند.
- چهار مهره دنبالچه‌ای که در بالغین یک استخوان دنبالچه یا کوکسیکس را ایجاد می‌کنند.
هر مهره از دو قسمت تشکیل می‌گردد:
- جسم مهره در جلو
- قوس مهره در پشت (عناصرخلفی) جسم و قوس هر مهره به گونه‌ای به یکدیگر اتصال می‌یابند که سوراخ مهره‌ای را ایجاد می‌کنند. سوراخ‌های مهره‌ای در طول ستون فقرات به گونه‌ای در امتداد هم قرار می‌گیرند که، مجرای نخاعی (مهره‌ای) را به وجود می‌آورند وطناب نخاعی را در خود جای می‌دهد. به انتهای ترین قسمت طناب نخاعی، مخروط انتهایی می‌گویند. طناب نخاعی (نخاع شوکی) در محل سوراخ پس سری آغاز شده و در مهره اول یا دوم کمری (L1 یا L2) پایان می‌یابد.[۲]
بین جسم هر دو مهره، یک دیسک قرارمی گیرد. دیسک‌های بین مهره‌ای نقش بسیار مهمی در کاهش فشار به ساختارهای ستون فقرات و همچنین تسهیل حرکات آن دارند. هر دیسک خود شامل دو قسمت است:
- بخش مرکزی بنام هسته دیسک
- بخش محیطی بنام آنولوس فیبروزوس
ستون مهره‌ای دارای شش رباط (لیگامان) اصلی به همراه مفاصل بین مهره‌ای جلویی و مفاصل بین مهره‌ای پشتی (مفاصل فاست یا آپوفیزیال) است. شش رباط اصلی ستون فقرات عبارتنداز[۳]:
- رباط طولی جلویی (قدامی)
- رباط طولی پشتی (خلفی)
- رباط زرد (فلاوم)
- رباط بین خاری (اینتراسپاینوس)
- رباط فوق خاری (سوپرااسپاینوس)
- رباط بین عرضی (اینترترانسورس)
علل دردهای کمری]
عوامل مختلفی در ایجاد درد کمر نقش دارند و تقسیم بندی‌های گوناگونی ازنظر مولفان در این ارتباط وجود دارد. صرف نظر از عواملی چون چاقی و نوع شغل، مهمترین علل کمردرد عبارتنداز:
- درد مکانیکی[۴] کمر
- درد کمر با منشاء درون وندی[۵]
- درد کمر التهابی[۶]
- درد به دلیل عفونت[۷]
- درد ناشی از تومورها(Tumors)
- درد کمر با منشاء عروقی[۸]
- درد کمر با مبدا روانی[۹]
از میان علت‌های فوق، دردهای مکانیکی شایعترین علت کمردرد هستند.
علل مکانیکی دردهای کمری]
۹۰ درصد دردهای کمری از نوع مکانیکی است.[۱۰] بسیاری از از این اختلالات مکانیکی نیز در قسمت پایین فقرات کمری ایجاد می‌شود. درحقیقت ناحیه کمری-خاجی(Lumbosacral)شایعترین محل دردهای کمری است.
مهمترین علل دردهای مکانیکی ناحیه کمر عبارتنداز:
- کشیدگی عضلانی (Strain)
- پیچ خوردگی (Sprain)ها
- آسیب مفاصل بین مهره‌ای پشتی(Facet Joints)
- فتق دیسک بین مهره‌ای[۱۱]
- لغزش مهره (Spondylolistesis)کمری
- انحراف جانبی ستون فقرات(Scoliosis)
- آرتروز(Osteoarthritis)
- تنگی مجرای نخاعی[۱۲]
- شکستگی‌ها(Fractures)
- دررفتگی‌ها(Dislocation)
درد کمر با منشاء درون وندی
گاهی دردهای کمری درارتباط با ساختارهای ستون فقرات نبوده و از بافت‌های دیگری ایجاد می‌گردند که ممکن است مبدا درون وندی داشته باشند. به طورکلی، به دردهایی که به علت ارتباطات عصبی مشترک در دستگاه عصبی مرکزی در ناحیه دیگری غیراز منطقه اصلی خود احساس گردند، درد ارجاعی[۱۳] می‌نامند. بیماریهای دستگاه گوارش همانند زخم دوازدهه، پانکراتیت و زخم معده ممکن است باعث کمردرد گردند. به همین ترتیب اختلالات دستگاه ادراری همانند سنگ کلیه، مشکلات حالب‌ها، تومور پروستات، پروستاتیت (التهاب پروستات) و بیماریهای دستگاه تناسلی در خانم‌ها مثل اندومتریوز و تومور رحم نیز می‌توانند باعث ایجاد درد ارجاعی در ناحیه کمر گردند.
درد التهابی کمردرد
برخی از بیماریهای روماتیسمی[۱۴] که باعث ایجاد پدیده التهابی در بافت‌های بدن می‌گردند، ممکن است عامل کمردرد باشند، که شدت درد و محل آن به نوع بیماری بستگی دارد. دردهای التهابی ناشی از یک بیماری روماتیسمی، به هنگام استراحت افزایش و در زمان‌های فعالیت کاهش می‌یابند (برخلاف درد مکانیکی کمری). در بسیاری از این بیماران به هنگام صبح، درد باعث بیداری فرد می‌گردد که پس از مدتی فعالیت کاهش می‌یابد. مواردی از بیماریهای روماتیسمی که ممکن است باعث کمردرد شوند عبارتنداز:
درد به علت وجود تومور
تومورهای ناحیه ستون فقرات ممکن است مهره‌های کمری، بافت‌های نرم اطراف ستون فقرات، مننژ و یا ریشه اعصاب نخاعی را درگیر کنند. تومورهای خوش خیم همانند تومورهای بدخیم، می‌توانند به عنوان یک عامل درد کمر مطرح باشند. گاهی تومور مهره‌ها به علت متاستازمثلاً از کلیه، پروستات، ریه و پستان ایجاد می‌گردد.
درد ناشی از بیماری عفونی]
عفونت‌های حاد و مزمن از عوامل درد کمری محسوب می‌شوند. برخی از این موارد عبارتنداز:
- استئومیلیت حاد و مزمن
- عفونت قارچی
- سل
- عفونت حاد فضای دیسک
- تب مالت (بروسلوز)
درد کمر با منشاء عروقی
اختلالات عروقی ناشی از سرخرگ و یا سیاهرگ در ایجاد درد نقش دارند. بعضی از مشکلات سرخرگی یا سیاهرگی که ممکن است عامل درد کمر باشند شامل:
- انسداد پیشرونده و تدریجی آئورت
- آنوریسم آئورت شکمی
- انسداد عروق ایلیاک (تهیگاهی)
- فشار به سیاهرگ‌های مهره‌ای
- نارسایی‌های سیاهرگی
درد کمر با منشاء روانی
اگر درد بدون وجود ضایعه عضوی خاصی ایجاد گردد، درد روانی (سایکوژنیک) یا سایکوسوماتیک می‌نامند. این نوع درد منشاء روحی داشته و ارتباطی با ساختار ماهیچه‌ای، مفصلی، رباط‌ها و دیسک بین مهره‌ای ندارد. به هرحال محل درد و نیز تنوع بارزی که با هیچ تفسیر آناتومیک خاصی هم خوانی نداشته باشد، سایکوژنیک بودن درد را مطرح می‌سازد.[۱۵] مواردی چون افسردگی، هیستری و تمارض در این گروه قرارمی گیرند. تشخیص دردهای سایکوژنیک معمولاً آسان نیست و به خصوص اگر با یک ضایعه عضوی نیز همراه گردند، ممکن است گیج کننده باشند.
علل دیگر
سایر عللی که ممکن است باعث کمردرد شوند عبارتنداز:
- اختلالات مادرزادی مانند ساکرالیزاسیون و لومباریزاسیون
- بیماریهای متابولیک همانند استئوپروز و بیماریهای غدد مانند هیپرپاراتیروئیدی
- مسمومیت با فلزات سنگین مانند جیوه و رادیوم
- بیماریهای خونی همانند تالاسمی
معاینه
پزشک با توجه به شرح حال و تاریخچه بیمار، معاینات مختلفی را روی ساختار ستون فقرات و نواحی مرتبط، جهت دستیابی به علت احتمالی درد کمر، شدت و محل آن انجام می‌دهد که ممکن است شامل موارد زیر باشد:
- مشاهده ساختمان ستون فقرات به ویژه ناحیه کمری خاجی (Lumbosacral)
- لمس قسمت‌هایی که احتمال ایجاد درد در آن نواحی وجود دارد. لمس ناحیه دردناک به آگاهی از شدت و نوع درد بیمار کمک می‌کند.
- بررسی دامنه حرکتی (ROM) ستون فقرات در جهات مختلف
- معاینه ماهیچه‌هایی که احتمال اسپاسم در آنها وجود دارد (به خصوص عضلات ایلیوپسواس و همسترینگ)
- بررسی طول اندام‌های تحتانی
- ارزیابی استخوان‌های لگن خاصره (هیپ و خاجی) جهت بالانس بودن و وجود هرگونه چرخش
- آزمون قدرت ماهیچه‌ها به ویژه ماهیچه‌های مچ پا و انگشتان پا جهت ارزیابی ریشه‌های عصبی کمری-خاجی
- معاینات حسی نواحی اندام‌های تحتانی
- انجام آزمونهای رایج همانند آزمون بلندکردن مستقیم ساق پا (لازک)(SLR Test) و تست پاتریک یا فابر (Faber or Patrick Test)
- ارزیابی رفلکس‌های مختلف تاندونی همانند رفلکس جهش زانو و رفلکس‌های پوستی رفلکس سطحی شکمی
تشخیص
علاوه بر معاینه فیزیکی جهت تشخیص علت کمردرد توسط پزشک معالج، احتمال دارد با توجه به شرایط بیمار اقدامات تشخیصی خاصی نیز درخواست گردد که عبارتنداز:
درمان
به طورکلی، درمان شامل موارد زیر است:
- درمان دارویی طبق نظر متخصص مربوطه با توجه به علت کمردرد
- درمان فیزیوتراپی که بیشتر در ارتباط با دردهای مکانیکی کاربرد دارد
- کنترل فعالیت‌های روزمره جهت کاهش درد و پیشگیری از بروز دردهای کمری
- تصحیح حالت نشستن جهت جلوگیری از کمر درد و قوز پشتی ،
- استفاده از حمایت کننده ها یا ساپورترهای کمری در هنگام نشستن
- درمان جراحی که در آسیبهای شدید و موارد خاص مطرح می‌گردد. زمانی که درد بیمار خیلی زیاد باشد و بیمار به درمان‌های فوق پاسخ ندهد ممکن است نیاز به عمل جراحی ضروری باشد.
-
