آرتروز گردن (استئوآرتروز گردنی یا استئوآرتریت گردنی) یا اسپوندیلوز گردنی یک بیماری تخریبی مفصلی (Degenerative joint disease) است که بیشتر افراد بالاتر از 45 سال را گرفتار می کند. استئوآرتریت گردنی (آرتروز گردن) برخلاف نامش یک بیماری التهابی نیست. آرتروز (استئوآرتریت) بیماری مزمنی است که اگرچه در بسیاری از افراد با افزایش سن دیده می شود ولی شدت آن در برخی از آنها بیشتر بوده و ممکن است سبب درد و سفتی مفصل گردد. در بیمارانی که به آرتروز گردنی مبتلا هستند، تغییرات تخریبی فقرات گردنی می تواند در چندین مهره رخ دهد، ولی معمولا این تغییرات در مهره های پایین گردن شایع تر است.
بسیاری از بیمارانی که دچار آتروز گردن می شوند ممکن است از درد گردن، شانه و اندام فوقانی شکایت داشته باشند. این بیماری همچنین ممکن است باعث خشکی گردن و درنتیجه کاهش حرکات گردن در جهات مختلف گردد. مهمترین تغییرات در آرتروز گردن شامل کاهش ارتفاع دیسک های بین مهره ای و تغییر حالت طبیعی آن، ایجاد زواید استخوانی بنام استئوفیت، تغییرات تخریبی در مفاصل بین مهره ای پشتی (مفاصل فاست یا آپوفیزیال)، تنگ شدن تدریجی کانال نخاعی (Spinal canal) و سوراخ های بین مهره ای (Intervertebral foramen) است که این تغییرات از عوامل زمینه ساز درد و خشکی مفصلی محسوب می شوند.
وضعیت ستون فقرات گردنی (مفاصل بین مهره ای جلویی و پشتی) در شکل زیر:
آرتروز گردن در تصویر زیر (تصویر زیر ایجاد استئوفیت ها و کاهش فضای دیسک بین مهره ای را نشان می دهد):
استئوفیت ها ممکن است در جلو و عقب تنه مهره یا حاشیه های مفاصل فاست (Facet joints) ایجاد شوند که گسترش آنها می تواند منجربه تنگ شدن سوراخ بین مهره ای و کانال نخاعی گردد. همچنین ممکن است هایپرتروفی لیگامان طولی پشتی و لیگامان فلاوم (رباط زرد) ایجاد گردد که نتیجه آن تنگی کانال نخاعی (Spinal canal stenosis) است. تنگ شدن سوراخ بین مهره ای عامل تحت فشار قراردادن اعصاب گردنی است و تنگی کانال نخاعی باعث فشار به طناب نخاعی می گردد.
علل آرتروز گردن
عوامل زیر می توانند روند آرتروز گردن را تسهیل نمایند:
*افزایش سن یا پیری
*ضربه به ستون فقرات گردنی
*حفظ وضعیت های ثابت و طولانی مدت سر و گردن در فعالیت های روزمره (مثلا در تایپیست ها و افرادی که با کامپیوتر یا لپ تاپ سروکار دارند)
*حرکات ناگهانی و کنترل نشده در ستون فقرات گردنی
*ضعف و آتروفی عضلات ستون مهره ای گردنی
*آسیب دیسک بین مهره ای گردنی یا فتق دیسک بین مهره ای گردنی (Cervical intervertebral disc herniation)
*بیماری تخریبی دیسک بین مهره ای گردنی یا بیماری استحاله ای دیسک گردنی (Cervical degenerative disc disease) که بیشتر در افراد جوان اتفاق می افتد. در این بیماری یک نوع پیری زودرس در دیسک بین مهره ای رخ می دهد که باعث کاهش فاصله بین دو مهره در ناحیه درگیر می شود.
آسیب شناسی (پاتولوژی) آرتروز گردنی
روند آرتروز در ستون فقرات گردنی یا اسپوندیلوز گردنی ازنظر پاتولوژی می تواند در ارتباط با موارد زیر باشد:
*تغییرات تخریبی در مفاصل بین مهره ای جلویی بصورت زیر:
-ایجاد تغییرات تدریجی در دیسک های بین مهره ای درگیر که باعث کم شدن ارتفاع دیسک و کاهش خاصیت ارتجاعی آن می گردد
-تغییر در تنه یا جسم مهره ها ی گردنی همراه با تشکیل زواید استخوانی در حاشیه های جلو یا عقب جسم مهره
-ممکن است تغییراتی در ساختار رباط طولی جلویی (Anterior longitudinal ligament) و رباط طولی پشتی (Posterior longitudinal ligament) ایجاد گردد
*تغییرات تخریبی در مفاصل بین مهره ای پشتی یا مفاصل فاست که این تغییرات شبیه آرتروز دیگر مفاصل سینوویال است (یعنی تخریب غضروف مفصلی و ایجاد استئوفیت ها در حاشیه های مفصل بین مهره ای پشتی)
*ممکن است ساختمان رباط زرد یا لیگامان فلاوم (Ligamentum flavum) تغییر کند
*به دلیل فشار بیش از اندازه به مفاصل فاست یا مفاصل بین مهره ای پشتی (به علت آسیب مفاصل بین مهره ای جلویی) که بیشتر در انجام حرکات نقش دارند، ممکن است علاوه بر تغییرات فرسایشی و تخریبی درنهایت دچار نیمه دررفتگی گردند.
علایم و نشانه های آرتروز گردن
علایم و نشانه های آرتروز گردن ممکن است درارتباط با موارد زیر باشد:
*درد گردن که بیشتر مربوط به پشت گردن است
*درد در ناحیه تراپزیوس و شانه
*گاهی سردرد
*احتمال محدود شدن حرکات گردن به علت سفتی مفاصل یا درد وجود دارد. معمولا محدود شدن حرکات گردن زیاد نیست، ولی آرتروز گردنی شدید و پیشرفته می تواند منجربه محدودیت حرکتی زیاد در فقرات گردنی گردد.
*برخی از افراد از احساس خشکی و ساییدگی به هنگام حرکات گردن شکایت دارند. در بسیاری از موارد، کرپیتاسیون (صدای خش خش) در حرکات گردن شنیده می شود.
*درصورت فشار به ریشه های عصبی یا اعصاب گردنی در ناحیه سوراخ بین مهره ای، درد رادیکولار که در مسیر عصب است در اندام فوقانی ایجاد می شود که می تواند تا انگشتان امتداد یابد.
*درصورت فشار به ریشه های عصبی، ممکن است علایمی چون خواب رفتگی، سوزن سوزن شدن و خارش در دست ایجاد گردد. در این موارد، ضعف و آتروفی عضلانی کمتر رخ می دهد.
*ممکن است حساسیت روی عضلات پشتی گردن و زواید خاری به هنگام لمس وجود داشته باشد
*به ندرت طناب نخاعی ازطریق استئوفیت ها به شدت تحت فشار قرار می گیرد که در این موارد ممکن است به درگیرشدن چهار اندم، مثانه و روده بینجامد.
تشخیص
ابزارهای تشخیصی زیر ممکن است جهت بررسی وضعیت فقرات گردنی و کانال نخاعی درخواست گردد:
*با انجام رادیوگرافی (X-ray)، کاهش فاصله بین دو مهره مجاور، وجود استئوفیت ها در حاشیه های جسم مهره به خصوص در قسمت کنار جلویی آن، اسکلروز (افزایش دانسیته استخوان) همراه با ایجاد استئوفیت ها در مفصل بین مهره ای پشتی مشخص می گردد.
*سی تی اسکن (Computed tomography scan or CT scan) جهت بررسی مهره ها، مفاصل فاست و کانال نخاعی
*ام آر آی اسکن (Magnetic resonance imaging scan or MRI scan) جهت بررسی دیسک بین مهره ای، ریشه های عصبی و کانال نخاعی
درمان آرتروز گردن
درمان ممکن است درارتباط با موارد زیر باشد:
*درمان دارویی طبق نظر متخصص مربوطه
*فیزیوتراپی جهت کاهش درد و تقویت عضلات
*پرهیزاز وضعیت های ثابت و طولانی مدت
*پرهیزاز وضعیت ها و حرکات دردناک
*گاهی استفاده از گردن بندهای طبی
*در مواردی که درمان های بالا موثر نباشند و علایمی از فشار روی ریشه های عصبی یا طناب نخاعی وجود داشته باشد ممکن است درمان جراحی مطرح گردد (مثلا لامینکتومی).
معمولا بیشتر بیماران با درمان های دارویی و فیزیکی کنترل می گردند و درمان های جراحی کمتر صورت می گیرد مگر اینکه فشارهای شدید روی نخاع یا ریشه های عصبی وجود داشته باشد.
نویسنده مقاله: فیزیوتراپیست ابراهیم برزکار
